Program alanı, göçmenlerin ekonomik yaşama ve yerel yönetim süreçlerine aktif katılımını desteklemekte ve toplumsal bütünleşmenin güçlendirilmesini hedeflemektedir. Göçmen girişimciliğinin araştırılması ve desteklenmesi; sürdürülebilir nitelikte kalifiye personel kazanımına yönelik strateji ve modellerin geliştirilmesi; yerel yönetimler arasında -ulusal ve uluslararası düzeyde - bilgi ve deneyim paylaşımının teşvik edilmesi ve bu tür çalışmalara bilimsel düzeyde eşlik edilmesi, programın temel faaliyet alanlarını oluşturmaktadır. 

Disipliner bağlamda siyaset sosyolojisi perspektifine sahip olan program, kendisini, katılım ve yönetişim düzeylerini kapsayan mezo düzeyin daha iyi anlaşılmasına katkı sunan bir girişim olarak görmektedir. Bu bağlamda örgütler – özellikle göçmen örgütleri – hem çıkarların temsiline hem de devletin entegrasyon politikalarının desteklenmesine nasıl katkı sağlamaktadır? Göç araştırmalarında, bireysel özelliklere (örneğin bireyin dil ve bilişsel becerileri, ailelerin eğitim yönelimleri) ya da toplumsal yapısal koşullara (örneğin işgücü piyasası) odaklanan mikro ve makro düzeyli perspektiflere ek olarak; kuruluşların düzeyler arasında nasıl aracılık ettiği, sosyal sermaye oluşumuna nasıl katkıda bulunduğu, entegrasyon yönelimlerini nasıl etkilediği ve çıkarları nasıl ifade ettiklerine ilişkin araştırmalara büyük ihtiyaç duyulmaktadır.

Program, uzun bir araştırma geleneğini sürdürmektedir. ZfTI’nin, göçle ilgili kuruluşlar üzerine 1999 yılında Münster Üniversitesi Siyaset Bilimi Enstitüsü ile iş birliği içinde, Kuzey Ren-Vestfalya eyaletindeki kuruluşlara yönelik yürüttüğü ilk araştırma bu geleneğin başlangıcını oluşturur. Bunu, Almanya’daki Müslüman topluluklar ve Kuzey Ren-Vestfalya’daki göçle ilgili birlik yapılarına ilişkin durum değerlendirme raporları ve analizler ile kimileri uluslararası karşılaştırmalı nitelikte olan genel ve spesifik çalışmalar takip etmiştir. Programın konusu, göçle ilgili kuruluşların taban kitlesinde yaşanan sosyal değişimlere bağlı olarak son derece dinamiktir. Programın temel bilimsel soruları da bu dinamik yapı tarafından şekillendirilmektedir:

- Göçle ilgili kuruluşlar, toplumsal entegrasyon süreciyle bağlantılı olarak nasıl gelişmektedir? Bu iki gelişme birbirini ne ölçüde etkilemektedir?

- Farklı ulusal ve ulusötesi çerçeve koşulları ile durumsal yapılar, göçle ilgili kuruluşların çalışmalarını nasıl şekillendirmektedir?

- Kuruluşların ulusal ve ulusaşırı yönelimleri birbiriyle nasıl ilişkilidir? Bu yönelimler hangi faktörlere bağlıdır?

Program kapsamındaki çalışmalar yalnızca göç toplumlarındaki siyasal süreçlerin daha iyi anlaşılmasına katkı sunmayı değil, aynı zamanda göçmen kökenli olsun ya da olmasın sivil toplum aktörlerinin güçlendirilmesini ve göçle ilgili kuruluşların kamu finansmanı ile yönetişim süreçlerine dahil edilmesini amaçlamaktadır.

Almanya’da faaliyet gösteren çok sayıda Türkiye bağlantılı göçmen kuruluşu göz önünde bulundurulduğunda, ZfTI’nin bu programı, “Ulusaşırı Bağlantılar: Almanya–Türkiye” ve “Sosyal Yapı ve Toplumsal Bütünleşme” programlarıyla özel içeriksel kesişim alanlarına sahiptir.

Çocukluk ve ergenlik dönemleri, farklı sosyalleşme süreçlerinden geçiş çerçevesinde sosyal entegrasyonun başarısının temelini oluşturmaktadır. Göçmen aileler için bu süreç pek çok olası sorunla doludur. Zira davranış kalıplarını çeşitlendirmek, değiştirmek veya yeniden organize etmek zorunda kalabilmektedirler. Bu bağlamda, yeni olanı kendi kişisel yapısına entegre etmekle birlikte, kendi kültürel köklerini terk etmeme çelişkisi de hissedilebilmektedir.

Göçmenlikte Eğitim, Öğretim ve Sağlık programı, eğitim ve sağlık sektöründeki saha araştırmaları temelinde kültürlerarası açılıma katkıda bulunmaktadır. Ele alınan konular yalnızca akademik açıdan değil; aynı zamanda kurumsal danışmanlık veya (okul) müfredatının geliştirilmesi bağlamında da değerlendirilmektedir. Nitelikli personel ve akademisyenlerin Türkiye'ye ve Türkiye'den göçü konusu da bu program alanının önemli bir parçasını oluşturmaktadır.

Program, demografik olarak çeşitlenen toplumda göç ve entegrasyon süreçlerinin yapısal özelliklerini ve bireysel yönelimlerini görünür kılmayı amaçlamaktadır. Nicel ve nitel anketlerin mikro veri tabanlı analizlerini kullanmaktadır. Özellikle gruplar arası farklılıklar, uyum ve toplumsal bütünleşmenin koşullarını belirlemek amacıyla karşılaştırmalı analizler yapılmaktadır. Bu temelde, program hem temel araştırmalar yürütmekte hem de siyaset ve yönetim için eylem önerilerinin geliştirilmesini sağlamaktadır.

Program alanı, Türk-Alman ilişkileri ile 60 yılı aşkın süredir devam eden göç ve göçmenlik sürecinin yarattığı ulusaşırı karşılıklı bağımlılıklara yoğunlaşmaktadır. Program ayrıca, bu karşılıklı bağımlılıkların devletlerarası ilişkiler üzerindeki yansımalarını da ele almaktadır. Altmış yılı aşkın sürede, 7,5 milyondan fazla insan Türkiye ile Almanya arasında göç konusu olmuştur. Türk-Alman bölgesindeki bu göç ve entegrasyon süreci, iki ülke arasındaki siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkiler üzerinde kalıcı etkiler yaratmıştır. Siyasi tartışmalar ve çatışmalar sonucu ortaya çıkan uyum ve ayrışma dinamikleri, Almanya’da birlikte yaşamı ve Türkiye’nin imajını doğrudan etkilemekte; bu durum, diğer ülkedeki kamuoyu ve siyasetçiler tarafından da yansıtılmaktadır. Bu çerçevede, program kapsamında ele alınan ulusaşırı sosyal uyum araştırmaları özel zorluklar barındırmaktadır.

Program aynı zamanda Türkiye’deki gelişmelere dair kamuoyu ilgisini ve iki ülke arasındaki ilişkilerdeki karşılıklı bağımlılıkları da ele almaktadır. Bunu yaparken, ulusal sınırları aşan siyasi angajman zemininde siyasi eğitim projeleri geliştirmekte, Türkiye’deki başlıca gelişmeleri siyaset ve kamuoyu açısından ele almakta ve ulusaşırı ağ çalışmaları gerçekleştirmektedir.